Środki kontrastowe stosowane w badaniach metodą rezonansu magnetycznego (MR)

Wykonanie niektórych rodzajów badań metodą rezonansu magnetycznego wymaga dożylnego podania środka kontrastowego. Obecnie najpowszechniej stosowane są kontrasty oparte na gadolinie – pierwiastku wykazującym właściwości paramagnetyczne. Środki zawierające gadolin zostały wprowadzone do praktyki klinicznej po raz pierwszy w 1988 r. i od tamtej pory badania z ich zastosowaniem wykonano u ponad 200 milionów pacjentów na świecie. ¹

Mechanizm działania środka kontrastowego podawanego pacjentowi podczas badania MR polega na gromadzeniu się go w badanej tkance w celu wzmocnienia lub osłabienia odbieranego sygnału. Umożliwia to uzyskanie obrazów o różnym kontraście w zależności od rodzaju badanej tkanki oraz bardziej szczegółowe uwidocznienie nieprawidłowości.

Środki kontrastowe stosowane w MR mogą powodować występowanie działań niepożądanych.^₂ Działania niepożądane związane ze stosowaniem tych środków występują rzadko, są zwykle łagodne i krótkotrwałe ³ (w rzadkich przypadkach mogą wystąpić późne reakcje uczuleniowe). Należą do nich:

• nudności
• pokrzywka
• zaburzenia smaku
• ból i uczucie zimna w miejscu podania
• bardzo rzadko - reakcje anafilaktyczne ^₁
• również - ból głowy i uczucie gorąca (1-2% pacjentów).^₄

W każdym konkretnym przypadku należy natychmiast poinformować personel medyczny pracowni o wystąpieniu jakichkolwiek objawów nietolerancji środka kontrastowego.

Zwiększone prawdopodobieństwo występowania działań niepożądanych po podaniu kontrastu może wystąpić u pacjentów ze skłonnościami alergicznymi oraz pacjentów z udokumentowaną wcześniejszą reakcją na podanie gadolinowego środka kontrastowego.₂ Ponadto, w piśmiennictwie zalecana jest ostrożność przy podawaniu środków kontrastowych pacjentom ze schorzeniami nerek. Na przykład, Brytyjski Urząd ds. Leków i Produktów Leczniczych - MHRA przed badaniem MR z kontrastem zaleca wykonanie badania poziomu kreatyniny w surowicy u każdego chorego.₁ Badania te dają obraz wydolności nerek pacjenta. Zaobserwowano również wyższą częstotliwość występowania działań niepożądanych w związku z podaniem gadolinowych środków kontrastowych w przypadku pacjentów, u których poprzednio wystąpiły reakcje na jodowe środki kontrastowe stosowane w tomografii komputerowej.₂

Nowym działaniem niepożądanym, z którym spotkała się społeczność medyczna jest rozpoznana po raz pierwszy w 1997 r. i opisana w 2000 r. choroba – Nerkowe włóknienie układowe (ang. NSF - Nephrogenic Systemic Fibrosis), charakteryzująca się postępującym włóknieniem skóry i narządów wewnętrznych: wątroby, serca, płuc, przepony i mięśni. Powiązanie NSF u chorych z przewlekłą chorobą nerek z zastosowaniem gadolinowych środków kontrastowych opisano po raz pierwszy w 2006 roku.

Ponieważ większość opisanych do tej pory potwierdzonych przypadków NSF wystąpiła po badaniach z zastosowaniem preparatów z grupy środków kontrastowych o liniowej budowie cząsteczki, uważa się, że jednym z czynników sprawczych tego schorzenia może być uwalniany z tych środków kontrastowych gadolin, który odkłada się w tkankach. W przypadku grupy środków kontrastowych o pierścieniowej budowie cząsteczki in vivo istnieje znacznie mniejsze prawdopodobieństwo uwalniania gadolinu.^₅

Ryzyko wystąpienia NSF wzrasta proporcjonalnie do stopnia uszkodzenia nerek (niezależnie od przyczyny) i wielkości dawki gadolinu.

Do innych czynników ryzyka wystąpienia NSF zalicza się:

• Zaburzenia krzepnięcia i zakrzepica żył głębokich,
• Wielkość dawki gadolinowego środka kontrastowego i częstość podania,
• Niedawno przebyte zabiegi operacyjne (szczególnie naczyniowe),
• Stosowanie dużych dawek erytropoetyny,
• Podwyższone stężenie żelaza w surowicy,
• Stan zapalny,
• Wtórna nadczynność przytarczyc,
• Niedoczynność tarczycy,
• Obecność przeciwciał antykardiolipinowych.^₁

Środki kontrastowe do badań MR nie wchodzą w interakcje z innymi lekami i w większości przypadków są szybko wydalane przez nerki w postaci niezmienionej.₄

Warto dodać, że obecnie w badaniach MR w niektórych pracowniach stosuje się również środki kontrastowe specyficzne do badania różnych narządów (np. wątroby).